Market Garden
Op 17 september 1944 begonnen de geallieerden aan operatie Market Garden. Het doel was om strategisch gelegen bruggen rond Arnhem en Nijmegen te veroveren, de grote rivieren over te steken en daarna door te marcheren naar Berlijn. De geallieerden hoopten dat de oorlog nog voor kerst ten einde zou zijn. Het liep allemaal anders. De brug bij Arnhem bleek 'een brug te ver' en Nederland moest nog tot het voorjaar van 1945 wachten op de bevrijding.
Market Garden is de naam van de grootste geallieerde operatie die ooit in ons land is uitgevoerd. De actie, die op 17 september 1944 van start ging, bestond uit twee delen. In het eerste deel, Market, moesten door middel van luchtlandingen de belangrijkste bruggen tussen Eindhoven en Arnhem veroverd worden. Deel twee, Garden, voorzag in het doorstoten van troepen via Eindhoven naar Arnhem. Hiervoor waren 100.000 man en 22.000 pantservoertuigen gereserveerd. De luchtoperatie werd door 6320 vliegtuigen en 35.000 manschappen uitgevoerd.

Doel van de actie was om de geallieerde troepen door Nederland naar het IJsselmeer te laten oprukken en zodoende de Duitse troepen in West-Nederland te isoleren. Daarna moesten de geallieerden naar het oosten Duitsland binnentrekken, waarbij de zwaar verdedigde Westwall omzeild werd. De geallieerden hoopten dat op die manier het nazi-regime nog voor kerst 1944 ten val te brengen. De actie mislukte echter. De bruggen bij Arnhem werden niet veroverd en Nederland moest tot 5 mei 1945 wachten op de bevrijding.

Ondanks het debacle noemde Montgomery operatie Market Garden achteraf "voor 90 procent succesvol". Maar prins Bernhard zei tegen Cornelius Ryan, de schrijver van het boek ‘A bridge too far’ (Een brug te ver): "Mijn land kan zich nooit meer de luxe veroorloven van nog een Montgomery succes."
Na de succesvolle landing in Normandië hadden de geallieerden in augustus en september 1944 Noord-Frankrijk en België bevrijd. In het geallieerde kamp bestonden nu twee opvattingen over het voortzetten van de strijd. De Amerikanen wilden Duitsland over een breed front aanvallen. Maar de Engelse veldmaarschalk Montgomery ontwikkelde een plan om de belangrijkste bruggen tussen Eindhoven en Arnhem te veroveren, waarna de geallieerde troepen zouden doorstoten naar het noorden. Op 10 september gaf Eisenhower zijn goedkeuring aan Market Garden en precies een week later, op 17 september 1944, ging de operatie van start.
Montgomery’s plan kwam overigens niet uit de lucht vallen. Al eind augustus 1944 was de veldmaarschalk bezig met het ontwikkelen van een operatie om de bruggen over bij Arnhem, Eindhoven en Grave in handen te krijgen, onder de naam Comet. Door de toegenomen Duitse tegenstand langs het Albert-kanaal werd dit plan echter als te beperkt beschouwd. Daarop ontwikkelde Montgomery een uitgebreide versie van het plan, operatie Market Garden.

Market Garden voorzag in het veroveren van alle waterovergangen tussen de Belgische grens en Arnhem, waarbij de nadruk lag op vijf bruggen: de brug over het Wilhelmina-kanaal bij Son, de brug over de Zuid-Willemsvaart bij Veghel, de brug over de Maas bij Grave, de bruggen over de Waal bij Nijmegen en over de Rijn bij Arnhem. De Britse lieutenant-general Browing sprak aan de vooravond van de actie zijn twijfels uit over de haalbaarheid van Market Garden en sprak de inmiddels legendarische woorden uit: “Ik denk wat we misschien een brug te ver gaan.” Deze uitspraak gebruikte schrijver Cornelius Ryan voor zijn boek over Market Garden, ‘A bridge too far’. De bestseller werd later onder dezelfde titel verfilmd door sir Richard Attenborough.

Market Garden was dus een ambitieus en risicovol plan. Over de redenen waarom Montgomery zijn plan toch doordrukte is veel gespeculeerd. Een verklaring is dat hij met de bevrijding van Nederland wilde voorkomen dat Hitler vanuit Nederland Engeland zou blijven bestoken met zijn  V-2-raketten. (De eerste was op 8 september gelanceerd vanuit Wassenaar en de geallieerden vreesden dat er nog vele zouden volgen.) Een andere verklaring zou zijn dat 'Monty' de ijdele wens koesterde om als eerste in Duitsland te arriveren.
De luchtlandingen werden uitgevoerd door de Amerikaanse 101ste Airborne Division "Screaming Eagles", die bij Son en Veghel landde. De Amerikaanse 82ste Airborne Division "All American" werd bij Grave en Nijmegen gedropt, terwijl de 1ste Engelse Airborne Divisie en de Eerste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade bij Arnhem landden. De grondtroepen werden gevormd door het Britse 30e Legerkorps. Daarnaast kwamen ook leden van het Nederlandse verzet en de Prinses Irene brigade in actie. Zo zou de jonge verzetsman Jan van Hoof de elektrische leidingen onder de Waalbrug bij Nijmegen hebben doorgeknipt om te voorkomen dat de Duitsers de brug zouden opblazen.
Tijdens operatie Market Garden werden ruim 17.000 geallieerden gedood, raakten gewond of werden krijgsgevangen gemaakt. Aan Duitse zijde sneuvelden naar schatting tussen de 4000 en 8000 soldaten. Bij de operatie kwamen ook Nederlanders om het leven. Onder hen waren Nederlandse militairen in Britse dienst, maar ook verzetstrijders en burgers.
Operatie Market Garden begon zondagochtend 17 september 1944 om half twaalf met een inleidend bombardement op en rond Arnhem en rond de landingszones. Vanaf ongeveer 13.00 landden de luchtlandingsbrigades, deels met parachutes, deels met zweefvliegtuigen. Het plan was om snel de vijf strategische bruggen te veroveren, waarna de grondtroepen aan hun opmars naar het noorden zouden kunnen beginnen. Dat alles moest zich binnen twee dagen voltrekken. Het lukte de geallieerde troepen echter niet hun belangrijkste doel, de verkeersbrug bij Arnhem helemaal te veroveren en de opmars van de grondtroepen verliep veel te traag. Na negen dagen vechten besloten de geallieerden tot de terugtrekking van de restanten van de 1ste Airborne Division. Manschappen die niet meer konden ontkomen of gewond waren, gaven zich over aan de Duitsers. Op 26 september werd operatie Market Garden officieel afgeblazen.
Market Garden mislukte door een veelvoud aan redenen. Volgens de informatie van de geallieerden werden de te veroveren bruggen slechts bewaakt door onervaren en licht bewapende Duitse reservisten. Foto’s van een verkenningvlucht waarop Duitse tanks net ten noordoosten van Arnhem te zien waren, werden weggewuifd. Volgens de geallieerden waren de tanks kapot en konden niet ingezet worden.

In werkelijkheid waren in de bossen rond Arnhem twee SS Pantserdivisies gelegerd. De geallieerden stuitten bij het begin van de operatie dan ook al snel op onverwacht sterke tegenstand van de Duitsers, die ook nog eens vanuit het hele land versterkingen lieten aanrukken. Bij de weg die via Eindhoven naar Nijmegen voerde, was de weerstand zelfs zo fel dat de weg de bijnaam ‘Hell's Highway' kreeg.De opmars van de grondtroepen werd verder vertraagd doordat de brug over het Wilhelmina-kanaal bij Son door de Duitsers werd opgeblazen. Daardoor moesten de geallieerden eerst een geïmproviseerde brug bouwen.

Intussen werd de communicatie ernstig gehinderd door slechte radioverbindingen en konden door slecht weer de nodige versterkingen en voorraden niet op tijd worden afgeworpen. Bovendien rammelde de logistiek van de operatie. Het gehele Britse 30e Legerkorps, compleet met meer dan 20.000 voertuigen, moest door drassig land over één smalle weg van Valkenswaard naar Nijmegen oprukken.

Van belang was ook dat het verrassingselement van de luchtlandingen wegviel, omdat bij Arnhem de luchtlandingstroepen op meerdere kilometers van de bruggen werden afgeworpen. Hiertoe werd besloten omdat de bodem bij de bruggen te drassig zou zijn of omdat er Duitse luchtafweer was opgesteld.
Door het mislukken van Market Garden werd Berlijn niet bevrijd door de geallieerden, maar door de Russen, zo meent een deel van de betrokkenen en deskundigen. Waren de geallieerde troepen als eerste in Berlijn aangekomen, dan zou Hitlers Duitsland wellicht niet in Oost- en West-Duitsland zijn opgedeeld. Wellicht zouden dan ook Polen, Hongarije en Tsjechoslowakije niet in de invloedsfeer van de Sovjet-Unie terecht zijn gekomen.

Als Market Garden wel geslaagd zou zijn, zou de Tweede Wereldoorlog in Europa mogelijk een half jaar eerder afgelopen zijn geweest. Nederland had geen hongerwinter hoeven doormaken en het zou wellicht honderdduizenden slachtoffers gescheeld hebben.
Er is veel gespeculeerd over de vraag of de plannen voor Market Garden door een spion aan de Duitsers zijn verraden. Op 28 oktober 1944 werd de Nederlandse dubbelspion Christiaan Lindemans alias ‘King Kong’ gearresteerd. Lindemans zou kennis over Market Garden hebben doorgespeeld aan de Duitsers. Deze informatie zou hij verkregen hebben op het hoofdkwartier van prins Bernhard. Naar nu wordt aangenomen beschikte ‘King Kong’ echter niet over informatie over Market Garden, maar over de voorloper Operatie Comet. De Duitsers hebben overigens nooit expliciet de waarde van Lindemans informatie bevestigd. Door eigen verkenningen en planning hadden ze al een redelijk idee dat Eindhoven-Arnhem een van de mogelijke geallieerde opmarsroutes zou kunnen zijn. Bovendien hadden de Duitsers al snel na het begin van Market Garden via gevangen en gesneuvelde geallieerden de nodige informatie vergaard.

Lindemans verzamelde zijn kennis in het hoofdkwartier van prins Bernhard. De beveiliging van dit hoofdkwartier was niet bepaald streng: iedereen kon er in en uit lopen. Daarnaast stond Lindemans op goede voet met een naaste medewerker van de prins, Kas de Graaf. Deze medewerker verklaarde in een briefje "King Kong is allright", waarop Lindemans door de Canadese Field Security een opdracht achter de linies kreeg. Eenmaal op het Duitse hoofdkwartier in Driebergen-Rijsenburg vertelde Lindemans de Duitsers alles wat hij wist over de geallieerde plannen.